Hiperleksili çocuklarda otizm!

Bir çocu?un erken ve ?a??rt?c? bir ?ekilde beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya ba?lamas?n?n ve genellikle buna bebeklik döneminde geli?en, harflere ve say?lara kar?? tak?nt?l? bir ilgi duyma halinin hiperleksi bozuklu?una i?aret etti?ini belirten Beykent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Dr. Ö?r. Üyesi Samuray Özdemir, yap?lan ara?t?rmalara göre otizmli çocuklar?n yakla??k yüzde 6 ila 14'ünde hiperleksi oldu?unu, hiperleksili çocuklar?n ise yakla??k yüzde 84'ünde otizm oldu?unu belirterek, 54 çocuktan yakla??k 1'inde otizm spektrum bozuklu?u görüldü?ünü ifade etti.

3 farkl? hiperleksi türü oldu?unu kaydeden Dr. Ö?r. Üyesi Samuray Özdemir, hiperleksi tiplerini ve tan?lar?n? ?u ifadelerle anlatt?:

“Tip 1 hiperleksi nörogeli?imsel bir bozuklu?u/yeti yitimi olmayan çocuklar?n erkenden ve beklenen geli?im düzeylerinin çok üzerinde okumay? ö?renmeleri ?eklinde ortaya ç?kar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmedi?inden özel bir tan? yakla??m? gerekli görülmez.

Tip 2 hiperleksi, otizmli çocuklarda görülür. Genellikle say?lara ve harflere tak?nt?l?d?rlar, di?er oyuncak türlerine göre kitaplar? ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayr?ca, plakalar ve do?um tarihleri gibi önemli say?lar? da s?kl?kla hat?rlarlar. Bu çocuklar genellikle, göz temas?ndan ve duygusal yak?nl?k kurmaktan kaç?nma ve duyusal uyaranlara a??r? duyarl? olma gibi daha tipik otizm belirtilerine sahiptirler. Tip 2 hiperlekside görülen ba?l?ca özellikler çocu?un ya??na göre beklenenin çok üzerinde okuma yetene?inin olmas?, rakamlar ve harflerle tak?nt?l? bir biçimde me?guliyet, bilgi parçalar?n? tekrarlamak gibi ezbere ö?renme ve di?er çe?itli davran?? sorunlar?d?r.

Tip 3 hiperleksi, tip 2 hiperleksiye benzer ancak belirtileri zamanla azal?r ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat çekici ?ekilde okudu?unu anlama e?ilimi gösterirler ancak sözel dil geli?imleri geri kalm?? olabilir. Bellek i?levleri son derece yüksektir. Otizmli çocuklar?n aksine, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar çevreleriyle kolayca ileti?im kuran, d??a dönük ve duygusal yak?nl?k gösterebilen çocuklard?r. Tip 3 hiperleksiyi te?his etmek zor olabilir çünkü okumaya erken ba?lamaya ek olarak bu çocuklar genellikle bir tak?m otizm benzeri özellikler ve davran??lar gösterirler. Bunlar?n ba??nda ola?anüstü bir ezber yetene?i, duyusal hassasiyet, de?i?ime kar?? yo?un direnç, fobiler ve korkular, s?raya dizme veya istifleme davran??lar?, kendilerinden ‘o' veya ‘sen' veya ‘ismiyle' bahsetmek ?eklinde zamirleri ters çevirme gelmektedir. Bununla birlikte, tip 3 hiperleksili çocuklar genellikle duygusal yak?nl?k kuran, d??a dönük ve yak?n aile üyeleriyle etkile?ime giren çocuklard?r. Otizm benzeri davran??lar? zamanla azal?r ve ya?lar?na uygun ?ekilde i?levsellik gösterebilir hale gelirler.”

Hiperleksi nas?l tedavi edilir

Dr. Özdemir, hiperleksi hastal???n?n tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmedi?ini fakat tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar?n ise fayda görebilecekleri tedavileri ?u ?ekilde s?ralad?:

“Konu?ma ve dil terapisi, hiperleksisi olan çocuklar?n dil ve sosyal becerilerini geli?tirmeye yard?mc? olabilir. Bu yöntemde çocuklar?n sosyal etkile?im ve anlama gibi zay?f olduklar? yönlerini geli?tirmeye ve iyile?tirmeye yard?mc? olmak amac?yla geli?mi? okuma yeteneklerinden yararlan?lmaktad?r. Her çocu?un sosyal beceriler, üst düzey dil becerileri, konu?ulan dili anlama, yazma ve konu?ma gibi kendine özgü ihtiyaçlar?na odaklanan ki?iye özel bir tedavi plan? vard?r. Bunlar ise ‘Anlamay? desteklemek için görsel yöntemler. Görsel programlar ve zaman çizelgeleri. Kelime ili?kilerini ö?retmek için ça?r???m oyunlar?. Sosyal hikayeler. Neden ve sonuç konusunda tahmin yürütme. Ebeveynler ve ö?retmenler için stratejiler '?eklindedir.

U?ra? terapileri ise ki?iye özeldir ancak terapist daima çocu?un uyku, beslenme, öz bak?m, okul faaliyetlerine kat?lma, sosyal aktivitelere kat?lma, yaz? yazma ve duyusal uyaranlara uygun ?ekilde yan?t verme gibi zorluk alanlar?nda çal???r. E?itsel yerle?tirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yakla??m stratejilerinin temel farkl?l???n? olu?turur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel e?itim s?n?flar?ndan fayda görürler. Zira normal s?n?flar onlar için çok fazla uyaran içerdi?inden uygun olmaz ve bu nedenle birebir e?itim ald?klar? ortamda daha iyi ö?renebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik s?n?f ortam?nda olmaktan daha fazla fayda görürler. Ayn? ya?taki s?n?f arkada?lar?yla uygun sosyal etkile?ime girebilmek için s?n?f ortam?nda daha fazla ?ansa sahip olurlar.”